TERAZIJE – Boško Tokin (Zlatno runo)

Kada sam pre 15-16 godina prvi put čitao Terazije, shvatio sam da sam u rukama držao prvi “urbani“ roman srpske književnosti. Osobena poetika, koja je mnogo godina kasnije nastavila svoj život u ranoj prozi Mome Kapora, kolumnama Bogdana Tirnanića, romanima i pričama Branka Dimitrijevića, Dušana Prelevića i Srđana Valjarevića, kao i u filmovima beogradske filmske škole. Poetika koja se kasnije mogla prepoznati u drugom obliku, na albumima Olivera Mandića, Idola i Discipline kičme. Naravno, ovo je samo jedna uslovna konstatacija. Roman Terazije verovatno može biti i štošta drugo, ako bi se krenulo sa svim mogućim učitavanjima, ali jedna stvar je sigurna – u pitanju je odličan roman i jedno od značajnijih svedočanstava o Beogradu između dva rata. Prvi put je objavljen 1932. godine u izdanju knjižare Geca Kon, a drugi put 1988. godine u izdanju Dečjih novina iz Gornjeg Milanovca. S obzirom da je Tokin pripadao generaciji avangardista i zenitista koji su stvarali u dvadesetim i tridesetim godina XX veka, u Titovoj Jugoslaviji za njihovo priznanje i vrednovanje nije bilo mesta. Kao i mnoge druge vrednosti nacionalne kulture, bačen je na marginu, na kojoj se nalazi i danas. Nijedan od ozbiljnijih izdavača u Srbiji, nije našao za shodno da roman objavi ponovo. Kao da postoji neki prećutni dogovor među novom, neotitoističkom elitom, da se prave nacionalne vrednosti ne pomeraju sa margine. Imajući u vidu da su veliki izdavači potpuno zakazali, nepravdu je ispravila mala gradska knjižara Zlatno runo koja se nalazi preko puta Ateljea 212 u Beogradu, podarivši nam treće izdanje romana Terazije. 

Glavni junak i narator romana je Đorđe Đurić (Tokinov alter-ego), čovek visokih moralnih i duhovnih kvaliteta. Filosof, pesnik i posmatrač, koji je sa srpskom vojskom prošao golgotu Prvog svetskog rata, a potom kao ranjenik, oslobođen vojne dužnosti, dospeo u Pariz gde se upisuje na Sorbonu. Po završetku rata vraća se u Beograd i počinje da radi kao novinar lokalnog lista. Nadahnut Ničeovom filozofijom, umetnošću i sportom, Đorđe Đurić, ne baš preterano snalažljiv u realnom svetu, piše o Beogradu i posmatra razvoj jedne balkanske kasabe koja pokušava da se preobrazi u evropsku varoš. Mnoge stvari se nisu promenile do današnjih dana i to je ono što će vas posebno fascinirati. Đurićev Beograd je „polučaršijski, polumondenski, primitivan, dekorativan, dinamičan, vizantijski, rafiniran, nemoralan, zakulisan, brutalan, temperamentan, nemilosrdan, pijan, privlačan, bezobziran, familijaran, hipermoderan i anahroničan. Besan i bedan u isti mah. Džungla. Far Vest. Carstvo komita i advokata. Postojbina patentiranih patriota, lažnih velikih ljudi, snobova, spekulanata, političara koje niko nije voleo a ceo svet trpeo....“  

Đorđe Đurić, odnosno Boško Tokin „voleo je Beograd kao umetnik. Voleo je Beograd kao mogućnost, a ne kao stvarnost.“

Ponovno čitanje ovog romana pružilo mi je neizmerno uživanje, i moram priznati da ga pored nekih stilskih nedostatka, i dalje smatram vrhunskim delom.