Gosti Jorgoslovlja: Skaramuš o Triru i Zvjagincevu

Kako bi nam bilo zanimljivije, rešio sam da ponekad ugostim nekog od filmofila koji imaju šta da kažu o sedmoj umetnosti. Prvi gost Jorgoslovlja je filmofil Skaramuš koji je napisao jedan originalan i zanimljiv osvrt na delo dvojice cenjenih filmskih autora. 

Pisao: Skaramuš

  

Kada bismo znali strahotu i težinu laži,

progonili bismo je ognjem prije nego druge zločine.

(Onore de Balzak)

Andrej Zvjagincev  - Lars fon Trir: 

BRAĆA  PO  OSJEĆANJU  SVIJETA

Pesimista i čovjekomrzac. 

Nevjernik koji traga za Bogom  i manijakalni depresik koji (možda) želi da ozdravi.  Pjesnik  beznađa i poeta cinizma. Ni jedan ni drugi, hvala Bogu, slučajnosti , proviđenju ili  kome već -  nisu pronašali to što traže.

 Otuda  uživamo u zavidnoj  količini filmskih bisera koji ova dva kreativna očajnika izbacuju usred svog umjetničkog (i ljudskog?) sloma.

Rus i Danac jesu dva najveca filmska autora prve decenije i po 21. vijeka. 

Njihovi parnjaci, odavno vec  filmski klasici i psihoanaliticari unutrasnjeg uredjenja homo sapiensa,  jesu Bergman  i   Fasbinder.

Šveđanin , preteča Zvjaginceva,  u mladosti je  izgubio vjeru  u sve i nikada je nije našao. Taj nesigurni filmadžija i teatrolog napraviće poslije  pravi serijal o  uzastopnim nervim slomovima u brilijantnom nizu: „Sedmi pečat“, „ Persona“, „Večernja svjetla“, „Djevičanski izvor“,  „Prizori iz bračnog života“...

Trirov parnjak, kolerični i emotivno opaki Fasbinder, uslikaće umiranje stare Adolfove  (pre)potentne kurve  i na njenom raspelu i pepelu nicanje nove Njemačke. Slikajući novi himen stare djeve, Fasbinder je uslikao dr Dzekila  i mister Hajda. 

Niska njegovih filmova pravi je šaržer bola, beznađa, izgubljenosti i preživljavanja: „Strah jede dušu“, „ Brak Marije Braun“, „Veronika Fos“,  „Berlin Aleksanderplac“...

   

GDJE JE TVOJ BOG?

O čemu priča Bergmanov umjetnički potomak Zvjagincev?  Slika obezljuđenost, svijet u kome nema SAUČEŠĆA, kao potencijalno jedine vezivne karike među ljudima. Rus slika samoću.

Kao svi veliki simbolisti,  Zvjagincev je mistifikator! Majstorsko uplitanje metafore,  koja čini osnovnu razliku između umjetnosti i  banalnog života, kao  i  princip „duplog dna“  ili priče u priči,  sve su to ruke i noge  velike sage o  ljudskom mravinjaku, u kome  niko ne vidi ništa i ne čuje nikoga.

Moćno poigravanje sa pojmom Oca u „Povratku“,  koji je koliko pedagoška poema u stilu Makarenka, toliko i demistifikacija Biblije, koju će kasnije opet napisati, kao svoja  jevanđelja, ucviljeni sinovi, vjernici naglo nestalog Oca.

Slijedi intimni vatromet  izdaje i nesreće zarad gordosti i samozaljubljenosti  u „Izgnanstvu“.  Filmu prepunom raskršća na kojim junaci uvijek skrenu u pogrešnom pravcu. Zapravo, ima li pravog smjera,  a da je ljudski,  u umjetnickom  jevanđelju Zvjaginceva?

„Elena“ - slika prosječnu tzv. tranzicionu  porodicu  (a sve porodice i države su  takve u istoriji)  koja uzima stan  netom potjeranih i pobijenih prethodnika. Kreveti mrtvih se još nisu ohladili, a živi  (mrtvaci) već liježu u njih kao pravednici.

Ništa bolje ne odslikava čudovišno banalni svijet sveden na gole periodične radnje:  – „use“, „nase“ i „podase“ - od dijaloga nesretnog junaka i odgovora sretnog sveštenika u „Levijatanu“:

„ Gdje je tvoj Bog sada?“

„ Moj Bog je samnom, a gdje je tvoj?“

Svako sa svojim Bogom, svako sa svojim mislima, svako sa svojim bolima, svako SAM..“Levijatan“ nije film o politici. Simbolista ne pravi takve filmove. To je film o zločinu ljudi protiv sebe.

U filmovima Zvjaginceva ljudi su izolovani, oni su ostrva sa  kojih je moguće samo dovikivanje ili šaputanje umjesto razgovora.  Kafkijanski proces u „Levitijanu“ , nepodnošljiv je čak i sa ogromnim količinama votke, jer se duša ne može anestezirati bilo kojim opijatom. Zato što je ona najveći opijat. 

  

Zastrašujuća buka prirode na početku i na kraju “Levijatana“,  kao  jedinog svjedoka zločina koji ima neprekidni lanac, poput lanca ishrane ili gole reprodukcije, tek je očaj autora koji zaziva Apokalipsu, u nedostatku primjerenije odmazde.

LAMENT NAD  ROBOVLASNICIMA

U najboljem filmu 21. vijeka „Dogvilu“  Lars fon Trir majstorski pokazuje da ne postoji jasna linija između dobra i zla. Između robovlasnika i roba. Između istine  i pritvornosti. To je film koji podsjeća  čovječanstvo da je promijenilo masu sistema, ali da je najdraži bio i ostao – robovlasnički.

U tom filmu, snimljenom u studiju, na ogoljenoj sceni, sve je lažno  i sve je „kao“, nema čak ni vrata, ulica, ničega. Samo glumci (?) gurnuti u formalin slike, u priču  o svojim čudovištima  koja  obitavaju u njihovim krotkim tijelima. 

Ako je film spoj slikarstva, knjizevnosti,  poezije...Ako je stvarno sublimat više umjetnosti , onda je „Dogvil“  naša zastava na Mjesecu.

U tom filmu  Nikol Kidmen napokon glumi. I to dobro. Toliko dobro da je odlučila da nikada više ne glumi u Trirovim filmovima. Odgovor se krije (slutim) u onome što piše na kraju ovoga teksta.

„Antihrist“ priča o muškom i ženskom svijetu, o dva potpuno različita koncepta pogleda na život i opstanak,  koji su prinuđeni da se ukrštaju i kaleme. Otuda su najjači dijalozi  - koitusi,  a monolozi -  međusobna sakaćenja.

„Antihrist“ je toliko jaka metafora da se na nju čovjek može osloniti, kao na obelisk iz „Odiseje 2001“. 

U „Melanholiji“ fanatični depresik Trir priča kako bi on (čovječanstvo) volio da skonča. Taj film o mirenju sa smrću, ispričan u nizu banalnih  porodičnih odnosa , vizuelni je košmar iz najpotresnijih snova Van Goga ili  Davinčija.

Scene izgubljene gravitacije vode u metaforu koja, na momente, izgleda kao da se može opipati rukama. 

Još na početku vijeka u „Plesu u tami“ Trir je potresnu socijalnu priču, smještenu u holokaust kasnog liberalnog kapitalizma, odlučio da prepjeva?! 

Zamislite mjuzikl na libreto Dostojevskog. Kao način da se užas svakodnevice stavi u  (morbidnu ) bajku, koja se lakše može ispričati i maloj i velikoj djeci.

Trir u kamernim scenama, u detalju, pravi svijet koji na momente nije sa ovoga svijeta.

  

HIPOTETIČKO  PITANJE

Moguće je razložno upitati nakon ovog teksta:

Zašto su te psiho-terapijske seanse toliko važne da bi ih mora(o)la pogledati i po čemu su , na kraju krajeva, ti filmovi uopšte značajni?

Moj odgovor će, možda, odbiti neke ljude od gledanja, ali ga iz ličnog iskustva smatram tačnim:

Zvjaginceva i Trira treba gledati da bi se čovjek suočio sa svojim demonom i napokon saznao sa koje strane stola ko sjedi.

Šta više čovjek može očekivati od umjetničkog djela?

Skaramuš

Fil(m)ovanje 3

BEGIN AGAIN – režija: John Carney   (SAD) 2013

Deset razloga zbog kojih bi trebalo pogledati Begin Again:

1.       Zato što je možda i bolji od filma „Once“, takođe odličnog filma reditelja Johna Carneya.

2.       Zato što u njemu Mark Ruffalo igra dasu od kojeg možete da prepisujete.

3.       Zato što je Keira Knightley ovde neviđeno simpatična.

4.       Zato što je autoru filma muzika veoma bitna stvar u životu.

5.       Zato što je dočarao lepotu gradskog života.

6.       Zato što je hipster ispao luzer.

7.       Zato što u njemu nema foliranja.

8.       Zato što ćeš se posle filma osećati dobro.

9.       Zato što je to priča koja budi nadu i odiše magičnim optimizmom.

10.    Zato što Cameron Crowe više ne snima slične filmove.

Ocena: (****) 4

 ***** remek delo

****  odličan

*** ok

** nije ok

* katastrofa

THE DROP – režija: Michael R. Roskam  (SAD) 2014

Ima nečeg privlačnog u realističnim pričama, koje govore o ljudima izgubljenim na periferiji velikih gradova, upletenih u mrežu sitnog kriminala i osuđenih na doživotnu marginu. „The Drop“ je takav film. Sumorna razglednica iz siromašnog dela Bruklina. Bob (Tom Hardy) glavni lik i povremeni narator, radi kao šanker u baru kod rođaka Marva (James Gandolfini). Marv je nekada bio faca, kada je kao lokalni mangup i polu- krimos, zaista bio pravi vlasnik bara koji se zove po njegovom imenu. Onda su se promenila vremena i došli su neki mnogo opasni likovi iz daleke Čečenije. Onda su Čečeni preuzeli bar i postavlili nova pravila, dok su se iza kulisa obavljale prljave kriminalne radnje. Na toj liniji se odvija jedna priča, krimi-drama, dok se na drugoj liniji odmotava druga priča, drama-melodrama, koja govori o Bobu i Nadji (Noomi Rapace), jednom napuštenom psu i lokalnom čudaku Didsu (Matthias Schoenaerts). Obe priče se u jednom momentu spajaju u jednu i dobijamo jedan solidan film koji vam ovom prilikom toplo preporučujem.

Scenario za ovaj film napisao je Dennis Lehane po svojoj priči „Animal Rescue“,  a u pitanju je čovek koji je danas jedan od eminentnijih pisaca, scenarista i producenata u svetu filma i televizije. Lehane se proslavio kao autor novele „Mystic River“ po kojoj je Clint Eastwood pre nekoliko godina snimio uspešan film, zatim scenariom za nekoliko epizoda kultne serije „The Wire“, kao i filmom „Shutter Island“ Martina Scorsesea. Ovo je dovoljno dobar razlog da pogledate  „The Drop“.

Ocena: (****) 4

FOUR FRIENDS – režija: Arthur Penn  (SAD) 1981

U ono zlo doba, za vreme Drugog svetskog rata, u septembru 1942. godine, u Zapadnoj Srbiji, gradu Užicu, rodio se dečak po imenu Stojan Tešić. Svoje detinjstvo proveo je kraj Đetinje, a život i čuda koja nosi otkrivao je na Carini, Rakijskoj pijaci i drugim ćoškovima užičke kaldrme. Sa četrnaest godina otišao je sa porodicom u SAD, gde je započeo jedan novi život kao Stiv Tešić. Diplomira rusku književnost na Univerzitetu Indijana i ubrzo postaje cenjeni pisac i filmski scenarista. 1980. godine dobio je Oskara za najbolji filmski scenario za film „Breaking Away“ Petera Yatesa.

Film „4 prijatelja“ je Tešićevo ljubavno pismo Americi, autobiografska priča o imigrantima koji su podigli Ameriku, priča o prijateljstvu i ljubavi, ali i jedan kritički osvrt na šezdesete. Školski primer kompleksne melodrame. Uostalom, kako da vam se ne dopadne film u kojem se kao lajt-motiv specifične osećajnosti, morikoneovski provlače Tamo daleko i Georgia On My Mind.

 Ocena: (****) 4

FILMO(V)ANJE 2

THE IMITATION GAME – režija: Morten Tyldum (SAD) 2014

“The Imitation Game” spada u onu grupu filmova, koji su glavni kandidati za nekoliko Oskara. Dakle, ljuti mainstream, što nužno ne znači da je loš, samo ga treba gledati i vrednovati iz drugog ugla. U pitanju je biografska drama sa primesom trilera, u kojoj je obrađeno poglavlje iz života naučnika Alana Turinga, za čije se zasluge u Drugom svetskom ratu tek skoro saznalo, a koje su veće nego što možete zamisliti. Alan Turing je bio genije, koji je uz još nekoliko pametnih ljudi, od strane MI6, odnosno britanske krune, bio angažovan za vreme Drugog svetskog rata na poverljivom zadatku dešifrovanja nacističke Enigme. Turing je napravio mašinu po imenu Kristofer, koja predstavlja preteču kompjutera, i koja je znatno uticala na dalji tok rata i pobedu savezničkih snaga. Britanija se prema ovom čoveku ponela krajnje nečovečno i 1952. godine je kao profesor otpušten sa Kembridža zbog homoseksualizma. Godinu dana kasnije je izvršio samoubistvo.

Turinga je fenomenalno odigrao Bededict Cumberbatch, dok su veoma zapažene uloge odigrali Keira Knightley, Matthew Goode, Allen Leech. Film je režirao Skandinavac Morten Tyldum poznat po ekranizaciji romana Ju Nesbea „Headhunters“.

Ocena: (****) 4

***** remek delo

****  odličan

*** ok

** nije ok

* katastrofa

SNOWPIERCER – režija: Joon-ho Bong (SAD) 2013

Distopijska slika sveta. Usled klimatskih promena, temperatura je otišla u minus beskonačno. “Nojeva barka” kao veliki voz sa stotinama vagona. Veliki voz kao metafora savremenog čovečanstva. Orvelovski rečeno “sve životinje su jednake, ali su neke jednakije od drugih”. U poslednjim kompozicijama vagona žive obespravljeni koji se hrane otpadom. Budi se revolucionarna svest i obespravljeni kreću ka lokomotivi i osvajanju slobode. Priča se pretvara u dobru akciju. Glavnu ulogu u filmu tumači, meni do sada nepoznati Chris Evans koji, moram priznati, ne ostavlja neki naročit utisak. Problem je u evidentnom nedostatku harizmatičnosti. Međutim, glumačke bravure Johna Hurta, Tilde Swinton, Kang-ho Songa, i Eda Harrisa su na zavidnom i očekivanom nivou. Priznajem da me je iznenadilo pojavljivanje rumunskog glumca Vlad Ivanova u akcionoj epizodnoj ulozi. Bio je toliko dobar da me je podsetio na neke od najboljih uloga osvedočenih negativaca koje je u svojoj karijeri odigrao Klaus Kinski.

S obzirom da je film režirao jako dobar reditelj i autor Joon-ho Bong (Memories of Murder), te kako je dobio brojne pohvale od kritike, priznajem da sam očekivao mnogo više, a to što sam očekivao nisam dobio. U svakom slučaju jeste jedan od solidnijih novih filmova ovog žanra, ali mu nedostaje toliko toga da bi ostao upamćen. Neka mu vreme sudi.

Ocena: (***) 3

***** remek delo

****  odličan

*** ok

** nije ok

* katastrofa

The BLOB aka Mehur ubica – režija: Chuck Russell   (SAD) 1988

Ovaj film sam prvi put gledao krajem osamdesetih u bioskopu. Bio mi je neviđeno zabavan, kao i svaki drugi film slične trash estetike. Početkom devedesetih, preko letnjeg raspusta, radio sam u jednom lokalnom video klubu, i ovaj film je uvek bio deo obavezne preporuke ljudima koje sam cenio. Kasnije, kada sam bio student, moj omiljeni radijski DJ i voditelj Srđan Anđelić, na staroj devedesetdvojci i u nekim TV emisijama, postaje nadaleko poznat kao Mjehur Ubica, tako da se duh ovog filma kroz moj život uvek provlačio u nekom kontekstu i bilo je teško zaboraviti ga. U Kinoteci sam pogledao i originalnu verziju iz 1958. u kojoj je svoju prvu ulogu odigrao Steve McQueen i koja pripada talasu filmova hladnoratovske paranoje. I to je takođe film vredan pažnje.

Russellov “Mehur ubica” je u ono vreme bio malo skuplji B film, pravljen parama A produkcije, ali sa svim odlikama treša. Neki plazmatični organizam, poput sluzave žvakaće gume, kreće da proždire stanovnike malog provincijskog američkog gradića. Problematični tinejdžer Kevin Dillon, u pratnji čirlidersice Shawnee Smith, kreće u obračun sa ovom nemani, za koju se ispostavlja da nije došla iz svemira, već je ista deo tajnog projekta američke vlade. Za razliku od prethodnog filma iz 1958. koji je američkog građanina držao u strahu i pripravnosti od iznenadnih napada Sovjeta, ovde su američka vlada i naučnici loši momci. Za njima ni malo ne zaostaje ni lokalni sveštenik, koji nagoveštava da potencijalna opasnost buduće apokalipse, više neće dolaziti sa terena naučnog ekstremizma, već sa terena religioznog fanatizma.

Ocena: (***) 3

***** remek delo

****  odličan

*** ok

** nije ok

* katastrofa